Anayasa denildiğinde akla gelen kalın ciltli kitaplar, devletin işleyişini ve vatandaşların haklarını düzenler. Türkiye, detaylı 1982 Anayasası ile bu sisteme sahipken, İngiltere yazısız gelenekler ve içtihatlarla anayasayı şekillendirir. Bu iki farklı yaklaşım, hukuk düzenlerinden siyasi kültüre kadar birçok alanda ayrışır. Peki, hangi sistem demokrasiyi daha iyi koruyor?

Türkiye'nin Anayasal Yapısı: Kalkan mı, Labirent mi?

Türkiye'de anayasa, tüm yasaların üzerinde yer alan en üst normdur. Teoride birey hak ve özgürlüklerini korumayı amaçlar. Ancak, anayasanın katı hükümleri ve değiştirilmesi zor süreçler, siyasi iktidarların anayasa dışı yollarla esneklik arayışına girmesine neden olabilir. Olağanüstü hal kararnameleri ve anayasal kurumlar üzerindeki siyasi baskılar, anayasanın koruyucu işlevini zayıflatabilir.

Türkiye'deki en büyük risk, "anayasal meşruiyet içinde otoriterleşme" eğilimidir. Anayasa metni var olsa bile, siyasal iradenin kötüye kullanımıyla demokratik gerileme yaşanabilir. Anayasa Mahkemesi kararlarının dahi siyasi iktidar tarafından tavsiye niteliğinde algılanması, bu riski daha da artırır.

İngiltere'nin Yazısız Anayasa Modeli: Esneklik ile Kırılganlık Arasında

İngiltere'de anayasa, tek bir metin değil, tarihsel belgeler, mahkeme kararları, yasalar ve teamüllerin birleşimidir. Magna Carta'dan Bill of Rights'a uzanan bu geleneksel yapı, devletin temelini oluşturur. Bu sistemin esnekliği, değişen ihtiyaçlara hızla uyum sağlama kapasitesi sunar. Ancak, aynı esneklik, iktidarın hak ve özgürlükler üzerinde sınırlayıcı düzenlemeler yapabilmesine de olanak tanır.

Brexit sürecinde bu kırılganlık belirginleşmiştir. Parlamentonun yetkilerinin askıya alınma girişimi, yargının müdahalesiyle durdurulabilmiştir. Bu müdahale, anayasal metinlere değil, hukuk geleneği ve demokratik kültüre dayanmıştır.

Siyasal Kültürün Belirleyici Rolü

Türkiye ve İngiltere arasındaki temel fark, anayasa metinlerinin varlığı veya yokluğundan ziyade, siyasal kültürlerin işleyiş biçiminden kaynaklanır. Türkiye'de otoriteye bağlılık yüksek, "devlet baba" anlayışı güçlüdür. Kurumlar kişisel otoritelere açık hale gelebilir, kutuplaşma artabilir ve anayasa değişiklikleri toplumsal gerilimi yükseltebilir.

İngiltere'de ise kurumsal gelenekler ve denetim kültürü içselleşmiştir. Denge mekanizmaları daha yerleşik bir yapıdadır. Ancak, demokratik olgunluk aşındığında, bu yapı da bozulabilir.

• Türkiye'de otoriteye bağlılık yüksek
• "Devlet baba" anlayışı güçlü
• Kutuplaşma yüksek
• Anayasa değişiklikleri toplumsal gerilimi artırır

Yasalar mı, Kültür mü? Anayasa metinleri hak ve özgürlükleri korumada önemli olsa da, asıl belirleyici unsur demokratik kültür ve kurumsal dirençtir. Demokrasi, sadece yazılı normlarla değil, onları hayata geçiren toplumsal bilinç, siyasal sorumluluk ve hukuk kültürüyle yaşar.

Türkiye ve İngiltere'nin farklı anayasa modelleri, aynı gerçeği gösteriyor: Hukuk kültürü demokrasiyi ayakta tutar. Anayasal metinler ne kadar detaylı olursa olsun, eğer siyasal kültür demokratik değerleri benimsemiyorsa, anayasa sadece kağıt üzerinde kalır. Bu nedenle, demokrasiyi güçlendirmek için hem anayasal düzenlemelere hem de siyasal kültürün geliştirilmesine odaklanmak gerekir.